“Dat gaat hier toch niet werken.”
“Daar gaan ze nooit mee akkoord.”
“Wedden dat Peter daar weer boos over wordt.”
“Team Uitvoering gooit geheid weer de kont tegen de krib.”
Zomaar een paar uitspraken van de afgelopen weken uit mijn praktijk.
Herkenbaar?
Negatieve voorspellingen. We doen ze allemaal wel eens. Over onszelf. Over anderen.
Ze fixeren ons denken. Leiden ons naar ongewenste, vaak ongemakkelijke emoties. En leggen ons lam. Evenals de gesprekken en teamprocessen waar we deel van uitmaken.
En waarom zou je nog iets uitproberen, als het doemscenario in je hoofd al werkelijkheid is?
Negatieve voorspellingen verleiden je om je eigen denkbeelden te bevestigen, en geen ruimte meer te laten voor andere uitkomsten. En dragen er daardoor aan bij dat ze nog kunnen uitkomen ook; een self-fulfilling prophecy.
Miskleunen en lichtpuntjes
Uitgaan van het ergste, of van het negatieve, is een volstrekt menselijke manier van denken en redeneren over de toekomst. Die we doorgaans baseren op onze ervaringen uit het verleden. Tenminste, op de negatieve ervaringen die we op een dergelijk moment wat meer voor handen hebben.
Gemakshalve laten we andere feiten hierbij even achterwege. Wat logisch is, want vanuit negatieve gevoelens vinden we onze miskleunen makkelijker terug. Er is een positieve gemoedstoestand voor nodig om ook de lichtpuntjes te kunnen herinneren.
Niet dat we dit altijd doen hoor, zeker niet.
Maar als het onverhoopt gebeurt, omdat we ons zorgen maken, angstig zijn en de onzekerheid van de toekomst ons parten speelt, dan schieten we zomaar in de doemscenario’s. De één overigens wat meer dan de ander.
Terwijl dit zelden tot productieve uitkomsten leidt. Ons eigenlijk nooit echt van dienst is. Zelfs niet om ons gevoelsmatig te behoeden voor de negatieve beleving bij een ongewenst resultaat.
Maar wellicht dat het wel de illusie van enige controle voedt; een zeker comfort biedt bij al die onvoorspelbaarheid van onze ingewikkelde, veranderende wereld.
Omdat we ons ermee bevestigen in onze vaste overtuigingen, onze ideeën van wat waar is. Dat kan een misplaatst gevoel van grip geven. En we generaliseren ons verleden ermee naar de toekomst.
Zonder er al te veel over na te hoeven denken; een weldadig stukje cognitieve luiheid die ons in de drukte goed van pas komt.
Besmettelijk
Doemdenken gooit vaak zand in de teamraderen. Legt gesprekken plat. Doorkruist besluitvorming. En belemmert vernieuwing.
En waar soms dat ene teamlid in de negatieve voorspellingen volhardt, is het dikwijls ook een teamfenomeen.
Negatief vooruitdenken kan dan ook zeer besmettelijk zijn. Want ongemakkelijke emoties van angst en onzekerheid springen makkelijk over. We zijn er juist vatbaar voor als het uitzicht troebel is, de bestemming wazig, de route nog ongewis.
Wat als jouw team ten prooi valt aan de negatieve voorspelling?
Hoe kom je voorbij het doemscenario? Hoe verleg je het gesprek?
Productief maken van negatieve voorspellingen
Let wel, dit is zeker niet gemakkelijk. Kijk maar naar jezelf.
Hoe vaak heb je wel niet in gedachten je op handen zijnde presentatie, je sollicitatiegesprek, je salarisonderhandeling of anderszins zien eindigen in een regelrechte catastrofe? Jezelf een absolute flater zien slaan? Een blauwtje zien lopen? Geen mens ontkomt aan enige mentale zelfmarteling van fataal fantaseren.
Omgaan met de negatieve voorspellingen van anderen vergt dus in eerste instantie zelfinzicht.
Snappen hoe en wanneer je dit zelf in praktijk brengt. Aan den lijve doorleven wat dit met je doet. De moeite kennen om je van dit doembeeld te ontworstelen. De hardnekkigheid kunnen waarderen van zichzelf bevestigend denken.
Vervolgens moet je weten hoe je die negativiteit neutraliseert, onderzoekt, omdenkt en ombuigt in actie. En daarbij de mildheid op te kunnen brengen om bij de ergernis en het oordeel weg te blijven, en constructief op de anderen te kunnen reageren.
Onderzoeken is de sleutel, vragen stellen de hefboom
Verkennen van de negatieve voorspelling is een belangrijke eerste stap. Niet verwerpen of tegenspreken, op overtuigen met alle prachtige voordelen die jou juist voor ogen staan.
Maar vragen stellen.
Luisteren.
Heel goed observeren en in beeld brengen, en daarmee helpen bewust maken wat het precieze verhaal is achter het aankondigde onheil.
Vraag door waar de zorg precies zit, wat de ander denkt wat er dan specifiek gaat gebeuren, waar de ander zich kwetsbaar in voelt. Zoek achter de gevleugelde uitspraak, want die kenmerkt zich vaak door weglating.
Maak met die vragen en antwoorden de anderen gewaar van de aannames en (oude) verhalen die in het denken meespelen. Niet zozeer door wijsneuzerig hierop te wijzen, maar te zoek naar de feiten uit het verleden, het heden en zelfs uit de toekomst.
Interessant van die laatste categorie feiten is natuurlijk dat ze er niet zijn. En dit realiseren maakt de weg open voor alternatieve denkuitkomsten. En voor het inzicht dat we de toekomst niet kunnen kennen, en dat dit vaak een ongemak met zich meebrengt dat we soms neigen te vertalen in scenario’s die waar lijken, maar feitelijk fantasie zijn.
Het verhelderen en invullen van wat in het doemscenario selectief is weggelaten, helpt neutraliseren.
Vraag je naar feiten in het verleden of heden, dan kom je ook de overtuigingbevestigende selectie tegen.
Mooi is dan om ook te vragen naar de positieve uitzonderingen, de tegenvoorbeelden, naar al die momenten van productieve uitkomsten. Om terug te vallen op twee van de voorbeeldzinnen bovenaan dit artikel: Welke momenten waren er dat Peter juist enthousiast en positief reageerde? En wat waren voorbeelden waar team Uitvoering gewoon lekker aan de gang ging?
Met het samen zoeken naar andere relevante, tot dusver nog weggelaten feiten verleg je het gesprek, en verbreed je de aandacht. Wat de emotie helpt wegnemen, en rationeler en opbouwender denken over vervolgstappen mogelijk maakt.
Verdraag het ongemak
Ons denken is niet zomaar om te buigen. Dat weten we zelf maar al te goed. En te directe en abrupte ingrepen en afleidingsmanoeuvres van anderen zullen we heus niet altijd waarderen.
Dus bewandel als begeleider het dunne draadje voorzichtig, vertraag, heb de volle aandacht.
En verduur het ongemak in jezelf, dat je zo makkelijk kunt voelen als anderen hun emotie inbrengen, misschien zelfs op jou projecteren. Train hoe je in spannende momenten de rust vindt.
En leer de kalmte te bewaren in stressvolle situaties.
Werk aan acties, denk in scenario’s
Door het onderzoeken van de andere feiten en het verleggen en verbreden van het perspectief, krijg je samen de ruimte om na te gaan denken over een gewenst vervolg.
Denk in meerdere scenario’s, en wat je mogelijk zou kunnen doen als iets van het ongewenste zich voordoet. Bedenk samen je eigen reacties op die kritieke situaties, en zorg dat je meerdere alternatieve aanpakken voorhanden hebt.
Mocht Peter uit het eerdere voorbeeld toch signalen geven wat geïrriteerd te raken, wellicht dat even pauzeren een goede interventie is. En als Team Uitvoering toch met een tegenreactie dreigt te komen, heb een paar mogelijke ingrepen die je dan zou kunnen toepassen.
Samenvatten wat kennelijk heel wezenlijk is voor de ander, en daarmee je oprechte interesse en aandacht verraden, is op dergelijke momenten een tip die nooit kwaad kan. Om vervolgens ook je eigen verhaal ernaast te zetten. En dan samen te bezien hoe we een productief midden kunnen vinden.
Tien tegen één dat als je vertrekt vanuit een andere mindset, niet eenzijdig gefocust op de welhaast zekere rampspoed, en met een andere energie in de uitdagingssituatie stapt, de reacties zomaar anders zullen zijn dan eerder negatief voorspeld: de self-fulfilling prophecy ontzenuwd.